Economie moet draaien om de mens

Een vals axioma: handel verhoogt altijd en overal de welvaart

Hoe doorgeschoten efficiëntie op termijn waarde vernietigt

In ‘Gigantisme’ documenteert Geert Noels een trend naar steeds grotere organisaties en structuren. Managers en beleidsmakers streven naar economische schaal en efficiëntie, maar blijven blind voor sociale en ecologische nadelen.

Econoom Geert Noels, oprichter van vermogensbeheerder Econopolis, gebruikt de metafoor van de Champions’ League om de kernboodschap van zijn boek Gigantisme duidelijk te maken: een beperkt aantal topclubs speelt op het hoogste niveau, monopoliseert de televisierechten, koopt elk talent en duwt kleinere clubs in de rol van satellieten. Nieuwe clubs kunnen daar nooit meer een plaats veroveren. Dat ziet hij op veel domeinen gebeuren. De gevolgen? Minder concurrentie en een verhoogd risico op stagnatie, vervreemding en collusie tussen beleidsmakers en topmanagers.

Niet alleen techgiganten spelen hun marktmacht uit?

Ook beleidsmakers laten zich kritiekloos de voordelen aanpraten van efficiëntie en schaalvoordelen. Bibliotheken, scholen, ziekenhuizen … moeten groter worden. Impulsen die we vandaag geven, zijn gericht op schaalvergroting. Overheden doen het, centrale banken eveneens.

U legt een zware verantwoordelijkheid bij centrale banken.

Met hun lagerentepolitiek maken zij geld zeer goedkoop. Dat laat vooral grote bedrijven toe zich zeer goedkoop te financieren. Zo vergroten ze hun macht nog via fusies en overnames. We zien die op een veel grotere schaal dan ooit tevoren en ze volgen elkaar veel sneller op. Het is fout beginnen lopen in de jaren tachtig van vorige eeuw. Vervolgens werd de beslissing om Microsoft op te splitsen een paar jaar later teruggedraaid. Wellicht was de vrees dat de sector te veel schade zou lijden na het uiteenspatten van de technologiebubbel.

Spelen sommige grote bedrijven geen voortrekkersrol in het verduurzamen van wereldwijde toeleveringsketens en het opleggen van normen?

Duurzaamheid wordt een slogan. Ik denk niet dat taille daarin een rol speelt. Wat het langst overeind blijft, is de constructie die flexibiliteit combineert met rigiditeit. Grote torens die niet kunnen bewegen, storten in. Economen denken daar te weinig over na. De euro is een voorbeeld van een rigide constructie zonder flexibiliteit. Systemen die het lang volhouden, hebben altijd aandacht voor decentrale kernen. Die hebben sneller voeling met wat er evolueert en passen zich sneller aan. De VRT zoekt nu duizend personen om meer voeling te hebben met wat er gebeurt. De redactie was verrast door de verkiezingsuitslag. Misschien is de VRT veel te gecentraliseerd, net als de Belgische politiek of de EU: we kiezen weer toppolitici waar de mensen geen voeling mee hebben.

U hebt ook vragen bij de globalisering. Die zorgde toch voor veel welvaart?

Dat ontken ik niet, maar de globalisering is niet even goed of bereikbaar geweest voor iedereen. En ze wordt eenzijdig gemeten in bbp (bruto binnenlands product). De impact op milieu, sociale systemen etc. wordt te weinig verrekend. Ook hier gaan economen te gemakkelijk uit van valse axioma’s. Om er nog zo een te noemen: handel verhoogt altijd en overal de welvaart.

Anderzijds documenteren auteurs als Steven Pinker of Hans Rosling hoe groei correleert met welzijn, lagere geboortecijfers en dus minder overbevolking.

Ik heb daar al over geschreven nog voor Pinker erover schreef. Zoals al beschreven: er is een plafond in de relatie tussen groei en geluk. De correlatie die bestaat tussen groei en welzijn mag ons niet blind maken voor nogal wat welvaartsziektes als obesitas en burn-out. De mens wordt ontregeld en ik durf hier de sprong maken van gigantisme naar vervreemding. In wezen moet economie draaien om de mens en hoe mensen dingen samen doen. Economie mag geen systeem worden waarin enkelen hun agenda realiseren en de amorfe grote massa maar moet volgen en hopen…

... hopen op allerlei doorsijpeleffecten?

Precies. Ik wijs in het boek op het weinig bekende, maar goed geanalyseerde effect van de problemen die opduiken op plaatsen waar Wallmart vestigingen opent. Er verdwijnen in eerste instantie kleinere winkels, de diversiteit verschraalt. Lagere prijzen leveren op korte termijn wat meer koopkracht op, maar later komen de effecten van lagere lonen. We moeten niet te snel juichen als er een shoppingcenter of een meubelgigant bijkomt om een fabriek te vervangen. Economen denken niet genoeg na over de langere termijn.

Anderzijds zijn zeer veel grote bedrijven van weleer weer verdwenen. U signaleert dat de gemiddelde levensduur van bedrijven verkleint.

Gigantisme heeft inderdaad iets zelfvernietigends. Grote organisaties worstelen met te veel centralisering en gebrek aan innovatiekracht. Ondertussen wordt veel schade aangericht. E-commerce botst op zijn grenzen, maar ondertussen voeren grote spelers een verbrande-aardepolitiek.

U blijft dan ook heel rustig over de brexit?

Ik denk dat die gedramatiseerd wordt om andere landen af te schrikken. Ik ken de studies over het welvaartsverlies van de Britten, maar ik zie ook de typische trucs om effecten op te blazen. Een becijfering van het verlies inzake bbp laat uitschijnen dat dat er zal zijn op korte termijn, terwijl het dikwijls gaat om een cumulatief effect gespreid over vele jaren, met grote foutenmarges. Dat de Britten ondertussen creatieve oplossingen kunnen bedenken, wordt niet ingecalculeerd. Er is veel guided research. De ECB (Europese Centrale Bank) zal geen eurokritische studies publiceren. Economen moeten wat bescheidener zijn en in scenario’s leren denken.

U heeft een verrassend kritische kijk voor iemand die beleggers adviseert?

Ik vind het kapitalisme superieur, maar sociaal en ecologisch moet een en ander hersteld worden. Het is trouwens niet zo dat het opsplitsen van grote conglomeraten waarde vernietigt voor beleggers of aandeelhouders. Breek een gigant op en je geeft de entiteiten zuurstof om zich te ontwikkelen. Een grote boom die valt, maakt licht en plaats voor veel nieuwe kleintjes.

“Gigantisme. Van too big to fail naar trager, kleiner en menselijker” van Geert Noels is uitgegeven bij Lannoo.