“De stijgende inflatie en de automatische indexatie zorgen voor een explosie van de kosten. Dat heeft een grote impact op de begrotingen van steden en gemeenten”, zegt Anne-Leen Erauw, senior analyst public finance bij Belfius. Tom Gevaert, financieel directeur van Beernem, geeft een analyse vanuit zijn eigen ervaring.
De Vlaamse lokale besturen krijgen in de loop van 2022-2023 een uitzonderlijke uitgavenstijging van 13,2 procent te verwerken. De hoge inflatie zorgde samen met piekende energieprijzen voor een spectaculaire kostenexplosie. Niet alleen de loonkosten en de energiefacturen wegen zwaar, ook de stijgende prijzen van bouwmaterialen hebben de kostprijs van investeringen doen toenemen. “Een schok van meer dan tien procent in de lokale uitgaven hebben we al heel lang niet meer gezien. Daarvoor moeten we teruggaan naar 1990”, zegt Anne-Leen Erauw.
Zij wijst erop dat het niet alleen gaat om de lonen van het eigen personeel, maar ook van brandweer en politie. Die zitten in de budgetten van de politie- en hulpverleningszones, maar de gemeenten passen bij. Daar is het aandeel van de lonen trouwens nog hoger (meer dan negentig procent).
De economische toestand doet daarnaast de druk op de leeflonen en individuele steun toenemen. “Het is niet zo dat meer mensen een beroep doen op het leefloon, wel dat meer inwoners een bijpassing nodig hebben door hogere energiefacturen.”
Een bijkomende last voor de gemeenten zijn de pensioenbijdragen voor het statutair personeel in het gesolidariseerd pensioenfonds. Volgens Belfius moeten de lokale besturen hiervoor heel wat extra bijdragen incalculeren. “Het aandeel van de statutaire ambtenaren neemt af, maar het zijn wel deze personeelsleden die afdragen voor het pensioen van hun collega’s. Steeds minder statutairen betalen dus voor het pensioen van een steeds grotere groep. Daarom werd in 2011 een hervorming uitgewerkt: de lokale besturen betalen extra via de responsabiliseringsbijdrage. Kortom, de bijdragen aan dat gesloten pensioenfonds zullen verdubbelen op enkele jaren tijd. Het is een échte uitdaging voor gemeenten om de pensioenkosten voor hun vastbenoemde ambtenaren helemaal alleen te dragen. Andere bestuursniveaus zoals de Vlaamse overheid dragen bij via de algemene federale sociale zekerheid”, zegt Anne-Leen Erauw.
In het totaal zullen de kosten stijgen met 1,7 miljard euro of 13,2 procent. De Vlaamse lokale besturen slagen erin om die spectaculaire kostenexplosie van 2022-2023 op te vangen. Dat komt omdat de inkomsten stijgen in eenzelfde verhouding: met 13,3 procent of 1,8 miljard euro. Dat is net zo goed een gevolg van de inflatie. Via indexatie nemen de belastingontvangsten immers automatisch toe via de opcentiemen onroerende voorheffing (OOV) en de aanvullende personenbelasting (APB).
Dat is ook de ervaring van Tom Gevaert, financieel directeur van Beernem en voorzitter van de vereniging voor Vlaamse lokale financieel directeurs (Vlofin). “Wij hebben net de nieuwe raming ontvangen voor het geld dat we zullen krijgen via de onroerende voorheffing. Die ligt een stuk hoger dan we zelf hadden geprojecteerd. We waren duidelijk te voorzichtig geweest in onze berekeningen. Nu is het nog wachten op een raming voor de personenbelasting, maar die zal stijgen met de indexatie.”
Voor Beernem zijn deze belastingen de belangrijkste bron van inkomsten. Ze zijn elk goed voor ongeveer de helft. “Dat verschilt van gemeente tot gemeente. Het is algemeen geweten dat Knokke bijvoorbeeld geen inkomsten heeft uit de personenbelasting en dus voor een groot deel rekent op de onroerende voorheffing. Ik vind die OVV de eenvoudigste en eerlijkste belasting. Iedereen weet dat sommige rijke mensen erin slagen heel weinig belasting te betalen op hun inkomen door allerhande constructies. Dat werkt niet voor het vastgoed. Bezit je een groot huis met een hoog kadastraal inkomen, dan betaal je ook een hogere belasting.”
Tom Gevaert is een groot voorstander van de OOV. “Die belasting op vastgoed wordt weliswaar door het gewest geheven, maar vervolgens voor bijna tachtig procent doorgestort naar de gemeenten. Niet iedereen beseft dat. Veruit het grootste deel komt dus bij ons terecht, zonder kosten: de gemeenten hoeven niet te betalen voor het innen van die belasting. Dat is anders voor bijvoorbeeld de personenbelasting. Dat is een federale materie en die overheid rekent een kost van één procent aan.”
Een omstreden punt in de financiering van gemeenten is het Gemeentefonds. Dat is geld van het Vlaams Gewest dat wordt verdeeld over de steden en gemeenten. “Het grootste deel van dat geld gaat meteen naar de grootste steden Antwerpen en Gent. Dat heeft te maken met de verschillende behoeften van steden. Door hun centrumfunctie hebben grote steden te maken met meer armoede, immigratie, en dergelijke. Dat is goed te begrijpen en het ligt trouwens vast in een complexe verdelingstabel. De uitkomst is wel dat Beernem 270 euro per inwoner krijgt en Antwerpen 1.508, of bijna zes keer meer per inwoner. De landelijke gemeenten komen er heel bekaaid vanaf”, zegt Tom Gevaert.
Een andere tendens zorgt voor extra problemen voor kleinere gemeenten. “Het gewestelijk niveau schuift steeds meer taken door naar de gemeenten. Daarvoor kunnen we subsidies krijgen. Voor elk project moet je wel een aanvraag indienen. Dat brengt heel wat werk met zich mee. Die capaciteit hebben we niet in een kleine gemeente. De grote steden hebben daar een apart departement voor en kunnen op die manier veel meer subsidies binnenrijven.”
1. Nieuw ontslagdecreet. De Vlaamse overheid heeft al een akkoord om het ontslag van ambtenaren gelijk te schakelen met dat van contractuele medewerkers. “We zijn daar niet tegen. Het is wel nog wachten op de uitvoeringsbesluiten en daar willen we nog bijsturen. Wij zijn bezorgd dat de financieel directeur van een lokaal bestuur zijn onafhankelijkheid verliest en een speelbal wordt van de politiek als die hem zonder boe of ba kan ontslaan.”
2. Fusies. Bart Somers, Vlaams minister van Binnenlands Bestuur, wil een drastische fusiebeweging doorvoeren, zodat van de driehonderd gemeenten er nog een honderdtal overblijven.
3. E-facturatie. De lokale besturen moeten voor hun facturatie op Peppol overschakelen.
Verdoe jij ook te veel tijd met het opvolgen van alle nieuwtjes in je feed? No worries, wij verzamelen alles wat nieuw is in de finance wereld. Al die nieuwtjes komen wekelijks in jouw mailbox terecht.
